Niepokorne harcerstwo w Bydgoszczy                     1980 - 1991 

                  Moment podpisania porozumienia o współpracy socjalistycznych związków młodzieży w sali historii Ruchu Robotniczego KW PZPR                     w Bydgoszczy. (AP w Bydgoszczy 1935)

 

 

Przed kolejną kampanią sprawozdawczo- wyborczą ZHP, Komitet Wojewódzki PZPR przesłał do Komitetów Miejskich w telefonogramie z dnia 17.10.1984 r. instrukcje w sprawie wyborów w chorągwi bydgoskiej ZHP. (4)

 

 

„aktualnie trwa kampania sprawozdawczo-wyborcza dwóch związków tj. zhp i zsmp. w miesiącu październiku i listopadzie wg przyjętego przez związki terminarza odbywa się ona na szczeblu gminnym, miejsko-gminnym i miejskim. oczekujemy z waszej strony towarzysze sekretarze zainteresowania niniejszą sprawą. w związku z powyższym wydział polityczno-organizacyjny kw pzpr zobowiązuje do: …

 

1. baczniej obserwować przebieg kampanii, a w szczególnie:

       - prowadzonej dyskusji i tworzenia programu działania,

       - wyłaniania kandydatów do władz związków,

   2. uczestnictwa przedstawicieli komitetów na konferencjach celem zaprezentowania polityki partii w stosunku do       

      młodzieży w świetle uchwał ix zhazdu pzpr, ix plenum kc pzpr i uchwał waszego komitetu.

   3. jednocześnie prosimy, by o niepokojących zjawiskach spostrzeżonych w toku kampanii informować wydział 

      polityczno-organizacyjny kw pzpr.” (pisownia oryginalna)

 

 

 

 

Bardzo znamienna jest notatka KC PZPR ocechowana „poufne” z dnia 18.03.1985 r., dotycząca mającego się odbyć VIII Zjazdu ZHP. (5) W treści notatki znajdujemy nie tylko informacje o mającym się odbyć Zjeździe ZHP, ale także zadania do zrealizowania jakie stawia PZPR delegatom na Zjazd.

 

„ W dniach 28-31 marca br. odbędzie się w Warszawie VIII Zjazd Związku Harcerstwa Polskiego. W Zjeździe weźmie udział 1003 delegatów – przedstawicieli wszystkich środowisk instruktorskich oraz młodzieży szkolnej. Wśród delegatów na VIII Zjazd znajduje się 583 członków PZPR, 13 członków ZSL i 11 członków SD. 561 delegatów jest nauczycielami, 101 uczniami, 35 studentami, 135 delegatów inteligencję techniczną. Przeprowadzona przed Zjazdem kampania sprawozdawczo-wyborcza ożywienie polityczne i organizacyjne, potwierdziła słuszność linii przyjętej przez VII Zjazd, ugruntowała korzystne zmiany i tendencje programowe w działalności związku.

Do pozytywnych tendencji ujawnionych w toku kampanii wyborczej zaliczyć należy:

-ugruntowanie ideowego i politycznego charakteru Związku, podkreślanie jego świeckości i odcięcie się od dążeń radykalnie ukierunkowanego wąskiego grona instruktorów;

- uporządkowanie kwestii programowo-metodycznych. Wyeliminowanie wpływu kręgów im. A. Małkowskiego nawiązujących do narodowo-katolickiego modelu wychowania realizowanego w przedwojennym harcerstwie;...

 

i dalej na str.3 .... VIII Zjazd powinien potwierdzić socjalistyczny charakter Związku, służyć twórczej kontynuacji założeń programowych wypracowanych na VII Zjeździe, spowodować rozwinięcie inicjatyw społeczno-wychowawczych wywołanych przebiegiem i atmosferą kampanii sprawozdawczo-wyborczej....

 

…. W związku z powyższym istnieje pilna konieczność podjęcia następujących działań:

 

1. Zorganizowania spotkania kierownictwa KW PZPR z delegatami na VIII Zjazd ZHP. W trakcie spotkania należy zaprezentować dorobek województwa w dziedzinie oświaty i szkolnictwa, omówić podstawowe problemy społeczno-gospodarcze oraz oczekiwania jakie partia wiąże z harcerstwem i rezultatami VIII Zjazdu.

2.Uświadomienie aktywowi i delegatom, że w celu pełnej realizacji uchwały IX Plenum KC i rządowego programu poprawy warunków startu życiowego i zawodowego młodzieży oraz zapewnieniu związkowi dalszych możliwości rozwoju, VIII Zjazd powinien:

- podkreślić ideowo-wychowawczy i świecki charakter ZHP, stworzyć podstawy do intensyfikacji pracy ideowo-wychowawczej we wszystkich ogniwach organizacji. ….

…

3. Utrzymywanie stałego kontaktu z kierownictwem Komendy Chorągwi. Informowania o ewentualnych zagrożeniach Zespołu ds. Młodzieży KC.”

 

 

A w reakcji na pisma z góry produkowano takie plany jak ten pt. „Działania Bydgoskiej Komendy Chorągwi ZHP w zakresie upowszechniania projektu partii z dnia 06.03.1986” (6) podpisany POP przy Komendzie Chorągwi.

 

„Mając świadomość, że projekt partii jest w trakcie przygotowywania, jesienią ub. roku rozpoczęliśmy ogólnoinstruktorską dyskusję wokół treści i metod harcerskiego wychowania przez pryzmat wymagań rzeczywistości społecznej, politycznej, gospodarczej a także globalnych wyznań przyszłości.

Zadania jakie podjął ZHP w kampanii programowej przed X Zjazdem PZPR koncentrują się na doprowadzeniu do świadomości zuchów, harcerzy i instruktorów treści projektu programu, wyzwalaniu oddolnych inicjatyw zarówno w płaszczyźnie intelektualnej, jak i konkretnych działań dla najbliższego środowiska społecznego. Harcerze starsi i instruktorzy podjęli dyskusję w grudniu i styczniu, których pierwszym etapem były powszechne seminaria instruktorskie i kuźnice starszoharcerskie, koncentrujące się wokół haseł ”Idee którym służy harcerstwo”i „Myśleć o przyszłości”...

 

i na str 2 ...”POP w celu upowszechnienia projektu partii podjęła inne działania m.in. zorganizowała:

-dyskusję na temat projektu wśród kadry etatowej podczas narady w marcu

-zebranie otwarte POP dla wszystkich pracowników, na którym wypracowano stanowisko POP dotyczące projektu programu partii

-udzieliła rekomendacji instruktorom ZHP na delegatów na konferencje terenowe

-odbyła rozmowy partyjne ze wszystkimi członkami POP przy Komendzie Chorągwi

spopularyzowała dorobek z dyskusji instruktorskiej w prasie partyjnej- biuletynie „Naszym zdaniem”

 

i na str 3 ...”Uważamy, że redakcja programu winna opierać się na ukazaniu społeczeństwu „startu” tzn. punktu wyjścia do budowania społeczeństwa socjalistycznego i „mety” w której nastąpi zakończenie budowy ustroju socjalistycznego.

Uważamy, że najbliższa pięciolatka powinna być okresem intensywnego nadganiania zaległości i wypracowania podstaw dla przyszłych pięciolatek.”

 

Za trzy lata socjalizm w Polsce i Europie miał odejść w niebyt, a oni pisali takie bzdury. Jak bardzo władza musiała wierzyć w swoją nieomylność.

 

O ile do wprowadzenia stanu wojennego partyjna władza miała dość swoich problemów, to po roku 1982 bardziej wnikliwie zajęła się tym, co działo się na bydgoskiej scenie harcerskiej.

 

Na plenarnym posiedzeniu KW w Bydgoszczy w dniu 11.03.1982 r. (7) (był to początek stanu wojennego) w swoim wystąpieniu Komendant bydgoskiej Chorągwi ZHP hm.PL Jan Graczkowski – członek egzekutywy KW PZPR nie pozostawiał złudzeń co do intencji wobec niepokornych nauczycieli i instruktorów harcerskich:

 

„ Kryzys dotknął wszystkich i wszystkiego, a przede wszystkim inteligencję i nauczycieli. Większości towarzyszy znana jest sytuacja w szkolnictwie. Jest zatem faktem, że znaczna część należących do „Solidarności” ponosi winę i odpowiedzialność za bałagan, dezorientację polityczną, skłócenie w gronie nauczycielskim. Byli również i tacy, którzy w różnych okolicznościach z determinacją podsycali młodzież, zaszczepiali ślepą nienawiść do państwa, do socjalizmu, do naszych układów politycznych. Można próbować ich dzisiaj usprawiedliwiać, jak niektórzy to robią na tej sali, i mówić, że miały na to wpływ takie kwestie, jak rozczarowanie propagandą sukcesu, niskie uposażenie, niedofinansowanie szkolnictwa, funkcjonowanie złego systemu rekrutacji i szkolenie kadry, i jeszcze wiele innych rzeczy. Nie mniej jednak od tej grupy władza państwowa i całe społeczeństwo ma prawo i wręcz obowiązek wymagać procesu wychowawczego , zgodnego z poszanowaniem Konstytucji PRL, jako państwa socjalistycznego. Ale ma prawo również wymagać odpowiedzialności, mądrości i rozwagi czego przed 13 grudnia nie było”

 

i na tej samej stronie dalej:

 

„ Po drugie – w stosunku do grupy pedagogów, jeśli tak w ogóle można ich nazwać o wyraźnym nastawieniu antysocjalistyczym, braku podstawowej orientacji politycznej, charakteryzujących się zacietrzewieniem i prymitywnym nacjonalizmem – trzeba zastosować karę dla tego zawodu pozbawić praw nauczania i wychowania. Będzie to sądzę na szczęście niewielka grupa. Będzie to z korzyścią dla naszej oświaty, jeśli odsuniemy od młodzieży takich wychowawców. Ale przy tej okazji trzeba, tu stawiam wniosek do władz centralnych odblokować rygle, które krępują decyzje zezwalające na oczyszczenie kadry instruktorskiej z mało wartościowych jednostek. Stan wojenny pozwala na podjęcie szybkiej decyzji w tej sprawie.” 

 

Burzliwy i brzemienny w skutkach dla bydgoskiego hufca okres od września 1982 roku do października 1983 roku został zauważony przez władze partyjne, o czym świadczy wystąpienie I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR Henryka Bednarskiego podczas plenum KW w dniu 16.12.1983 roku. (8)

 

„Coraz skuteczniejszą realizacją założeń statutowych i technicznych wykazuje Związek Harcerstwa Polskiego mający w województwie znaczne osiągnięcia w wychowaniu patriotycznym. Jednak niepokojącym zjawiskiem w organizacji ZHP, zwłaszcza w Bydgoszczy, jest podejmowanie od jesieni 1982 r. destrukcyjnych działań przez grupę instruktorów. Działania te prowadzą do rozbicia kadry instruktorskiej i niweczenia dotychczasowego socjalistycznego dorobku ZHP. W celu zapobieżeniu dalszym negatywnym wpływom tej grupy instruktorów na dzieci i młodzież, kierownictwo Komendy Chorągwi podjęło stosowne działania."

 

Nie trudno domyśleć się o jakie „stosowne działania” chodziło – środowisko odczuło je na własnej skórze (odsyłamy do innych stron naszego portalu ).

 

Także w roku 1985 na plenarnym posiedzeniu Komitetu Wojewódzkiego nowy I Sekretarz KW Zenon Żmudziński w swoim wystąpieniu w dniu 21.02.1985 r. (9) potwierdził, że nie jest mu obojętne, co w bydgoskim harcerstwie się dzieje.

 

„Związek Harcerstwa Polskiego zrzesza 69258 zuchów i harcerzy. W harcerstwie działa 3644 wychowawców i instruktorów, głównie nauczycieli. Związek Harcerstwa Polskiego w ostatnich dwóch latach wzmocnił się organizacyjnie i ideowo. Mimo wielu przeciwieństw i prób oderwania części harcerzy do tzw. kręgów Małkowskiego – Bydgoska Chorągiew ZHP wyszła z tych kłopotów wewnętrznie zwarta. Próby przeniknięcia do związku podejmuje nadal kler katolicki. Jednak tradycje i wypracowane metody oddziaływania na dzieci i młodzież przynoszą, choć powolne, ale zadowalające rezultaty.

ZHP aktywnie współpracuje z komitetami partyjnymi , tworząc sprzyjający klimat do stabilizacji frontu wychowawczego wobec dzieci i młodzieży."

 

Jak dalece PZPR ingerowała w funkcjonowanie ZHP może świadczyć projekt dokumentu, który przygotowany został przez Egzekutywę KW PZPR 27.05.1982 r. dla wszystkich organizacji młodzieżowych, dotyczący „Założeń pracy ideowo-wychowawczej w czasie letniego wypoczynku dzieci i młodzieży.”(10)

 

„II. Założenia pracy ideowo-wychowawczej w czasie letniego wypoczynku dzieci i młodzieży.

 

Działalność ideowo-wychowawcza prowadzona na zorganizowanych placówkach wypoczynku letniego stanowi kontynuację w odmiennych warunkach procesu dydaktyczno - wychowawczego, realizowanego w szkołach i uczelniach, a także pracy szkoleniowej w związkach młodzieży. Kontynuacja ta uwarunkowana jest właściwym poziomem pracy i sposobem ich realizacji, doborem i przygotowaniem kadry wychowawczej oraz zaopatrzeniem placówek wypoczynku letniego w niezbędne środki i sprzęt. W związku z tym:

1. Ważnym czynnikiem w programowaniu pracy ideowo-wychowawczej są działania kształtujące patriotyczne i internacjonalistyczne postawy, przedsięwzięcia zaznajamiające młodzież z dokonywanymi reformami państwa oraz motywacjami podejmowanych przez partię programów i decyzji. Z wielką starannością trzeba przygotowywać programy pracy ideowo – wychowawczej dla obozów i zgrupowań młodzieży robotniczej, akademickiej oraz starszej młodzieży szkolnej...

 

… Propozycje tematów do dyskusji z młodzieżą szkolną, studencką i pracującą na obozach i zgrupowaniach tegorocznej akcji letniej.

​

1. Ranga i rola wydarzeń w Polsce w globalnej polityce zachodu i USA.

2. Polski ruch robotniczy na przestrzeni 100 lecia. Idea walki o wyzwolenie narodowe i sprawiedliwość społeczną.

3. Elementy historii Polski Ludowej. Przyczyny kryzysów i możliwości przezwyciężenia aktualnych trudności.

4. Współuczestnictwo młodzieży w kształtowaniu współczesnego oblicza Polski Ludowej w aspekcie uchwał IX Plenum KC PZPR.

5. Demokracja socjalistyczna. Samorządy społeczne, związki zawodowe i organizacje młodzieżowe. „

 

Po analizie przytoczonych powyżej dokumentów można wyciągnąć dość jednoznaczne wnioski. ZHP w tych latach nie był organizacją ani samodzielną, ani wolną od politycznych nacisków. Władze PZPR planowały wszelkimi metodami upolitycznić związek. Narzucając drużynom obowiązek uczestnictwa w pochodach 1-majowych, akademiach z okazji 22 Lipca, rocznicach zjednoczenia PPR i PPS, akademiach przyjaźni z ZSRR, wyznaczając absurdalne cele programowe, realizowały swój plan. Uczestnictwo w pochodzie władze traktowały jako manifestacją poparcia dla rządzącej niepodzielnie w tym czasie PZPR.

 

Nasuwa się pytanie, czy mogło być wówczas inaczej. Niestety nie! PZPR nie była partią mogącą podejmować samodzielnie jakiekolwiek decyzje. Była ona jednym z trybików w wielkim przedsięwzięciu, któremu na imię było „obóz socjalistyczny”, a do którego należała większość państw Europy Centralnej i Wschodniej. Niekwestionowaną władzę absolutną dzierżył Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Jednak na początku lat 90-tych ubiegłego stulecia ZSRR rozpadł się, a wraz z nim idea budowy ustroju „wiecznej szczęśliwości”, jakim miał być komunizm. Szybko się okazało, że partie komunistyczne, które szczyciły się tym, że są przewodnią siłą swoich narodów, spadły z piedestałów i utraciły władzę.

Tak też stało się z PZPR. W nocy (!) z 28 na 29 stycznia 1990 roku obradujący XI Nadzwyczajny Zjazd PZPR podjął uchwałę o rozwiązaniu partii. Jakie wrażenie musiały wywrzeć na milionach Polaków słowa ostatniego sekretarza KC Mieczysława Rakowskiego: „sztandar Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wyprowadzić” ! Razem ze sztandarem w niebyt odchodziły idee i pryncypia oparte na utopijnych teoriach marksizmu i leninizmu. Nomen omen zgodnie z życzeniem POP przy Bydgoskiej Komendzie Chorągwi ZHP z marca 1986 roku (patrz dok. nr 6) budowa ustroju socjalistycznego dotarła do ostatecznej „mety”!.

 

Jak wiele z tych „programowych” wytycznych docierało do drużyn, bez wnikliwych badań - nie sposób odpowiedzieć. Zapewne w każdej szkole, gdzie etatowy nauczyciel pełnił funkcję szczepowego,  łatwiej było egzekwować realizację takich zadań. Wszyscy pamiętamy akademie „na cześć, ku czci...”w których harcerze traktowani byli jako ładnie komponujące się tło. Ale trzeba też uczciwie powiedzieć, że w wielu drużynach młodzi instruktorzy i starsi, pamiętający jeszcze prawdziwe oblicze harcerstwa, dawali odpór takim manipulacjom.

 

A Harcerstwo ? Wprawdzie wychodziło ono z przeszło 40-letniego okresu socjalistycznej indoktrynacji poobijane i poranione, to przecież, choć nie bez bólu i trudności, podjęło działania zmierzające do znalezienia swojego miejsca w dzisiejszej rzeczywistości, również trudnej.

​

​

​

hm. Piotr Grądziel

​

Drużynowy 10 Bydgoskiej Drużyny Harcerzy "Zjawa" ZHP  w latach 1982 - 83, 1985 - 89

Członek Komendy Hufca ZHP Bydgoszcz - miasto               w latach 1982 -1983

Hufcowy Bydgoskiego Hufca Harcerzy ZHR                          w latach 1991- 1992

 

​

​

 

(1) Kierunki i zasady organizacyjne działań nad młodzieżą - Komitet Centralny PZPR grudzień 1983 (AP w Bydgoszczy 1935)

(2) Informacja o stanie organizacji młodzieżowych w województwie - Komitet Wojewódzki PZPR w Bydgoszczy z dnia 18.11.1985 (AP w Bydgoszczy 1935)

(3) Pismo I sekretarza KW PZPR z dnia 16.01.1981 r. skierowane do Komitetu Centralnego PZPR dotyczące Konferencji Sprawozdawczo wyborczej Chorągwi    

     Bydgoskiej ZHP. (AP w Bydgoszczy 1935)

(4) Instrukcja KW PZPR do Komitetów Miejskich z dnia 17.10.1984 r. w sprawie wyborów w chorągwi bydgoskiej ZHP. (AP w Bydgoszczy 1935)

(5) Instrukcja KC PZPR z dnia 18.03.1985 r. skierowana do KW PZPR dotycząca VIII Zjazdu ZHP. (AP w Bydgoszczy 1935)

(6) Działania Bydgoskiej Komendy Chorągwi ZHP w zakresie upowszechniania projektu partii z dnia 06.03.1986. (AP w Bydgoszczy 1935)

(7) Wystąpieniu Komendanta bydgoskiej Chorągwi ZHP na plenarnym posiedzeniu KW w Bydgoszczy w dniu 11.03.1982 r. (AP w Bydgoszczy 1935)

(8) Wystąpienie I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR Henryka Bednarskiego podczas plenum KW w dniu 16.12.1983 r. (AP w Bydgoszczy 1935)

(9) Wystąpienie I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR Zenona Żmudzińskiego na plenarnym posiedzeniu KW w dniu 21.02.1985 r. (AP w Bydgoszczy 1935)

(10) Założenia pracy ideowo-wychowawczej w czasie letniego wypoczynku dzieci i młodzieży - projekt dokumentu Egzekutywy KW PZPR 27.05.1982 r. (AP w

      Bydgoszczy 1935)

(11) Deklaracja zasad współpracy socjalistycznych związków młodzieży – odpis (AP w Bydgoszczy 1935)

​

​