Niepokorne harcerstwo w Bydgoszczy                     1980 - 1991 

​

            Poniższy tekst ukazał się w składance okolicznościowej wydanej w 2012 roku z okazji 25. rocznicy odsłonięcia w kościele Świętej Trójcy w Bydgoszczy tablicy pamiątkowej poświęconej Janowi Wierzejewskiemu –założycielowi bydgoskiego Harcerstwa oraz minionym pokoleniom bydgoskich skautów i harcerzy.

 

 

Wchodząc frontowymi drzwiami do bydgoskiego kościoła św. Trójcy, na znajdującym się po prawej stronie filarze, zauważamy pokaźnych rozmiarów tablicę poświęconą pamięci bydgoskich skautów i harcerzy oraz założycielowi 1 Bydgoskiej Drużyny Skautowej – Janowi Wierzejewskiemu.

Odsłonięto ją 25 października 1987 roku, a więc w czasach „głębokiej komuny” i wszechpotężnej władzy bezpieki, utrwalającej wszystkimi dostępnymi metodami ówczesną ludową władzę.

Patrząc na tablicę trudno, zwłaszcza młodszemu pokoleniu, uświadomić sobie, ile odwagi, wysiłku, a czasami i przebiegłości wymagało jej wykonanie i odsłonięcie.

Po wprowadzeniu 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego wielu bydgoskich działaczy harcerskich, którzy po Sierpniu 1980 roku domagali się wprowadzenia w harcerstwie zmian przywracających dawne wartości ideowe i odrzucających ideologię marksistowską, spotkały represje i prześladowania. Pomimo tego część środowisk harcerskich zaczęło działać poza oficjalnymi strukturami ZHP. Wobec myślących i działających niezgodnie z obowiązującą „linią ideową” stosowano szykany, tak ze strony służb bezpieczeństwa i aparatu PZPR, ale również i oficjalnych władz ówczesnego ZHP.

Środowisko opozycji było jednak na tyle prężne, że pomimo prześladowań potrafiło mobilizować się do działań i docierać do wielu młodych ludzi. Kontynuowano wytyczone przed wprowadzeniem stanu wojennego działania programowe i wychowawcze „wolnego” Harcerstwa.

W 1986 roku bydgoscy instruktorzy ze środowisk skupionych między innymi wokół Harcerskiego Kręgu Instruktorskiego „Kuźnica”, Kręgu Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, Ruchu „Płaskiego Węzła” i Kręgu Instruktorskiego „Zarzewie” podjęli działania zmierzające do uczczenia 70. rocznicy powstania w Bydgoszczy 1. Bydgoskiej Drużyny Skautowej. Została ona założona 8 sierpnia 1917 roku przez Jana Wierzejewskiego przy parafii Św. Trójcy. Drużyna ta zainicjowała działalność początkowo skautingu, a później Harcerstwa w Bydgoszczy.

Powstanie drużyny przypadło na bardzo trudne czasy. Polski nie było na mapie Europy, nasilały się prześladowania Polaków przez zaborców, a Europa była pogrążona w okrutnej wojnie światowej.

Organizując niezależne obchody 70-lecia bydgoskiego harcerstwa chciano przypomnieć społeczeństwu ile determinacji i odwagi wymagała w czasach pruskiego zaboru ze strony polskiej młodzieży działalność w polskich organizacjach. Nawiązując do tamtych czasów, chciano również uświadomić, że aktualny opór i działania przeciwko komunistycznej ideologii nie są bezcelowe i staną się w przyszłości zasiewem pod odrodzone Harcerstwo.

Przyszłość miała to potwierdzić ………

 

Przypomnijmy tamten czas, pełen zmagań, niepewności jutra, ale i chwil wzniosłych niosących nadzieję.

 

 

 

Kampania programowa ”KORZENIE”

2 listopada 1986 - pod przewodnictwem hm. Janusza Pruskiego – byłego komendanta Hufca ZHP Bydgoszcz – miasto i członka HKI „Kuźnica” odbyło się spotkanie instruktorów, podczas którego J. Pruski przedstawił pomysł odsłonięcia w kościele św. Trójcy tablicy upamiętniającej 70. rocznicę powstania 1. Bydgoskiej Drużyny Skautowej i 50. rocznicę śmierci jej założyciela – Jana Wierzejewskiego. Uczestniczący w spotkaniu: hm. Bogumiła Kaja, hm. Lech Bukowski ( oboje z KI „Zarzewie” ), hm. Elżbieta Karwowska ( HKI „Kuźnica”) i phm. Bogusława Pasieka w imieniu swoich środowisk zaakceptowali pomysł. Na spotkaniu została opracowana i zaakceptowana treść napisu na tablicy. Dla drużyn i kręgów ogłoszono kampanię programową „KORZENIE”, której treścią była historia bydgoskiego harcerstwa. Postanowiono w trybie pilnym spotkać się z proboszczem Parafii św. Trójcy – księdzem prałatem Jerzym Gołębiewskim.

5 listopada 1986 - Ks. Jerzy Gołębiewski podczas spotkania z hm. Januszem Pruskim , phm. Bogusławą Pasieka i ks. Józefem Kubalewskim – kapelanem niezależnych środowisk harcerskich, pozytywnie odniósł się do inicjatywy odsłonięcia tablicy. Ustalono, że ks. Prałat poprosi biskupa Jana Nowaka o audiencję, podczas której zostaną ustalone szczegóły dotyczące odsłonięcia tablicy.

8 listopada 1986 - ks. Biskup Jan Nowak – wikariusz biskupi Prymasa Polski dla miasta Bydgoszczy przyjął na audiencji przedstawicieli niezależnych środowisk harcerskich. W spotkaniu uczestniczyli: ks. Jerzy Gołębiewski, ks. Józef Kubalewski, hm. Janusz Pruski, hm. Bogumiła Kaja, phm. Bogusława Pasieka. Biskup zaakceptował pomysł i zatwierdził treść tablicy. Ustalono również skład Komitetu Honorowego obchodów 70-lecia bydgoskiego Harcerstwa. W skład Komitetu weszli: JE Ks. Biskup Jan Nowak, Ks. Prałat Jerzy Gołębiewski, synowie Jana Wierzejewskiego: hm. Bogdan Wierzejewski, hm. Edmund Wierzejewski, hm. Zbigniew Wierzejewski, członkowie 1 BDH w latach 1917 – 21: Kazimierz Urbański i Alfred Szweder, hm. Bernard Subkowski – ostatni drużynowy 1 BDH (do 1948 roku) oraz hm. Janusz Pruski – HKI „Kuźnica”.

10 listopada 1986 - powołano Komitet Organizacyjny obchodów, w skład którego weszli: hm. Janusz Pruski – przewodniczący, ks. Józef Kubalewski, hm. Bogumiła Kaja, hm. Lech Bukowski, phm. Bogusława Pasieka, hm. Wanda Tychanicz , hm. Władysław Andrusikiewicz i hm. Irena Horbulewicz. Komitet zaakceptował propozycję hm. Ireny Horbulewicz , aby wyrzeźbienie i odlanie tablicy powierzyć bydgoskiemu artyście Markowi Guczalskiemu.

11 listopada 1986 - odbyło się spotkanie hm. Janusza Pruskiego i hm. Ireny Horbulewicz z Markiem Guczalskim. Artysta wyraził zgodę na zaprojektowanie i wykonanie tablicy. Ustalono szczegóły techniczne i wstępne koszty.

5 stycznia 1987 – Podczas zebraniu Komitetu Organizacyjnego Marek Guczalski zaprezentował projekt tablicy. Został on zaakceptowany przez członków Komitetu i zlecony do wykonania. Postanowiono nie upubliczniać do momentu odsłonięcia tablicy jej treści oraz nazwiska wykonawcy. Miało to zapobiec ewentualnym manipulacjom i ingerencjom ze strony służby bezpieczeństwa.

 

                              

 

 

Styczeń – wrzesień 1987 - Poprzez znajomych instruktorów i proboszczów zwrócono się do Bydgoszczan, a w szczególności do środowisk harcerskich o przystąpienie do akcji zbierania pieniędzy na tablicę. Aby uniknąć konfiskaty zebranych środków i ewentualnych szykan ze strony służb bezpieczeństwa ustalono, że pieniądze będą wpłacane tylko przekazami pocztowymi na adres Parafii Św. Trójcy. Dysponentem środków był Komitet Organizacyjny Obchodów 70-lecia. W tym okresie w drużynach i kręgach instruktorskich realizowano zadania wynikające z kampanii „KORZENIE”.

 

Tymczasem Komenda Hufca ZHP Bydgoszcz – miasto oficjalnie odcięła się od działań zmierzających do odsłonięcia tablicy uznając je za „niezgodne z ideową linią ZHP” Organizatorów przedstawiano jako „wichrzycieli i megalomanów”. Zaproponowano „oficjalny” program obchodów 70-lecia. Miał on / cyt./ „sprzyjać rzetelnemu poznawaniu historii ZHP i mądremu czerpaniu z niej sił i motywacji do wartościowego życia w służbie socjalistycznej Ojczyzny”. Nie trudno domyśleć się o jakiej rzetelności i mądrości była mowa. Natomiast siły i motywację skierowano na nękaniu harcerzy i instruktorów z niezależnych środowisk, wzywając ich na rozmowy do komend milicji albo strasząc wyrzuceniem ze szkoły lub pracy. Dyrektorzy szkół otrzymali z Komendy Hufca wykazy harcerzy uczestniczących w życiu religijnym lub innych „nielegalnych spotkaniach”.

Miały również miejsce próby nacisków ze strony służby bezpieczeństwa na proboszcza parafii Św. Trójcy – ks. Jerzego Gołębiewskiego, aby wycofał swoją zgodę na umieszczenie tablicy w kościele. Ten nie uległ, a wręcz odwrotnie podczas uroczystej Mszy św. odprawionej 3 maja 1987 roku ( święta w tym czasie oficjalnie zakazanego) poparł inicjatywę odsłonięcia tablicy i wezwał wiernych do wsparcia finansowego.

10 czerwca 1987 – odbyło się posiedzenie Komitetu Organizacyjnego , na którym zatwierdzono program uroczystości odsłonięcia tablicy. Ustalono, że odbędzie się ona w niedzielę 25 października 1987. Podjęto decyzje, że montaż tablicy nastąpi na kilkanaście godzin przed uroczystościami jej odsłonięcia. Miało to zapobiec ewentualnym przeszkodom ze strony służby bezpieczeństwa ( takie dochodziły informacje ).

 

5 września 1987 – na nadzwyczajnej zbiórce instruktorów niezależnych środowisk harcerskich dokonano przeglądu wszystkich spraw związanych z realizacją kampanii „Korzenie” oraz odsłonięciem tablicy pamiątkowej. Wszystkim jednostkom harcerskim przydzielono zadania. Ustalono, że ze względów bezpieczeństwa w uroczystościach odsłonięcia tablicy wezmą udział tylko instruktorzy i ewentualnie harcerze starsi, którzy będą mieli na to zgodę rodziców.

24 października 1987 - o godzinie 23.00 artysta Marek Guczalski w obecności ks. Prałata Jerzego Gołębiewskiego i hm. Janusza Pruskiego zamontował na filarze w kościele Św. Trójcy tablicę.

 

Pamięć zamknięta w spiżu

W niedzielę, 25 października 1987 roku o godzinie 8.45 na bydgoskim dworcu PKP hm. Janusz Pruski, hm. Elżbieta Karwowska oraz hm. Lech Bukowski przywitali synów Jana Wierzejewskiego: Bogdana, Zbigniewa i Edmunda. Wszyscy udali się do sali katechetycznej parafii Św. Trójcy, gdzie o godzinie 10:00 rozpoczęła się uroczysta zbiórka seniorów – członków 1 Bydgoskiej Drużyny Harcerzy. Zbiórkę poprowadził hm. Bernard Subkowski – drużynowy do 1948 roku ( tj. do momentu likwidacji ZHP ). Spotkanie przebiegało w bardzo podniosłej i pełnej wzruszeń atmosferze.

Godzina 14.00 - hm. Bogdan Wierzejewski we wnętrzu kościoła Św. Trójcy otworzył wystawę fotograficzną „Dzieje Harcerstwa”. Fotogramy wypożyczono z Muzeum Fotografii w Krakowie. Po raz pierwszy zwiedzający mogli oglądać historyczne zdjęcia przedstawiające przedwojenne harcerstwo, w tym 1 Bydgoską Drużynę Harcerzy.

O godzinie 16.00 rozpoczęła się koncelebrowana przez JE ks. Biskupa Jana Nowaka, ks. Prałata Jerzego Gołębiewskiego, ks. Kapelana Józefa Kubalewskiego Msza św. Do dzisiaj zapamiętałem kościół pełen umundurowanych harcerzy. W tamtych czasach pokazać się w mundurze w kościele, to wydać na siebie wyrok, to znak wielkiej odwagi i determinacji (Janusz Pruski). W homilii Ks. Biskup powiedział między innymi: Czuwanie to służba. Wiąże się z odpowiedzialnością za innych bez względu na konsekwencje. To świadomość, że inni mi zaufali. a ja nie mogę ich zawieść .

Kulminacją uroczystości było odsłonięcie pamiątkowej tablicy.

Tego wzruszającego aktu dokonali wspólnie synowie Jana Wierzejewskiego: Bogdan, Zbigniew i Edmund oraz hm. Bernard Subkowski. Ks. Biskup Jan Nowak poświęcił tablicę, a harcerze zaciągnęli wartę honorową. Pod sklepienie świątyni wzbił się potężny śpiew: O Panie Boże Ojcze nasz, w opiece swej nas miej, harcerskich serc Ty drgnienia znasz, nam pomóc zawsze chciej!

Po Mszy św. na uroczystym kominku podsumowano kampanię programową „Korzenie”.